बीड, ८ सप्टेंबर (विशेष प्रतिनिधी): महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी पीक विमा योजनेच्या नियमांमध्ये सरकारने मोठा बदल केला आहे. यापुढे, नैसर्गिक आपत्तीमुळे पिकाचे नुकसान झाल्यास शेतकऱ्याला थेट तक्रार करून नुकसानभरपाई मिळणार नाही. त्याऐवजी, आता ‘पीक कापणी प्रयोग’ (Crop Cutting Experiment) आणि ‘ई-पीक पाहणी’ (e-Pik Pahani) या दोन महत्त्वाच्या प्रक्रियांवरच नुकसानभरपाईची रक्कम निश्चित केली जाईल. त्यामुळे ज्या शेतकऱ्यांनी ई-पीक पाहणी केलेली नाही, त्यांना पीक विमा योजनेचा लाभ मिळणे शक्य होणार नाही.
नुकसानभरपाई मिळवण्यासाठी जुने नियम कालबाह्य?
गेल्या काही वर्षांपासून, अतिवृष्टी किंवा इतर नैसर्गिक आपत्तींमुळे पिकाचे नुकसान झाल्यास शेतकरी पीक विमा कंपनीकडे किंवा सरकारच्या मदत केंद्रावर तक्रार दाखल करत होते. या तक्रारींच्या आधारावर पंचनामे करून शेतकऱ्यांना नुकसानभरपाई दिली जात होती. मात्र, आता हा जुना नियम पूर्णपणे रद्द करण्यात आला आहे. नवीन नियमांनुसार, शेतकऱ्याची वैयक्तिक तक्रार स्वीकारली जाणार नाही, असे स्पष्ट करण्यात आले आहे. यामुळे, आता नुकसानभरपाई मिळवण्यासाठी शेतकऱ्यांना दुसऱ्या प्रक्रियेचे पालन करणे अनिवार्य आहे.
नवीन नियम काय आहेत आणि ते कसे काम करतात?
राज्याच्या कृषी विभागाने केलेल्या या बदलांनुसार, पीक विमा आता ‘पीक कापणी प्रयोगा’वर आधारित असेल. हा प्रयोग म्हणजे एका विशिष्ट भागातील पिकाच्या सरासरी उत्पन्नाची नोंद घेणे आणि त्याची तुलना प्रत्यक्ष आलेल्या उत्पन्नाशी करणे.
उदाहरणार्थ:
- समजा, एखाद्या भागात सोयाबीनचे सरासरी अपेक्षित उत्पन्न २० क्विंटल प्रति हेक्टर आहे.
- पण नैसर्गिक आपत्तीमुळे शेतकऱ्याच्या शेतात फक्त १५ क्विंटल प्रति हेक्टर उत्पन्न आले.
- या परिस्थितीत, शेतकऱ्याला २० क्विंटल आणि १५ क्विंटलमधील फरकाची म्हणजेच ५ क्विंटलची नुकसानभरपाई दिली जाईल.
या प्रक्रियेमुळे, शेतकऱ्याच्या वैयक्तिक तक्रारीची गरज भासणार नाही, कारण नुकसानभरपाईचा आधार वैज्ञानिक आणि डेटा-आधारित असेल.
‘ई-पीक पाहणी’ का आहे सर्वात महत्त्वाची?
नवीन नियमांनुसार, ‘ई-पीक पाहणी’ ही प्रक्रिया पीक विम्याचा लाभ मिळवण्यासाठी अत्यंत आवश्यक बनली आहे. कृषी विभागाच्या म्हणण्यानुसार, पीक कापणी प्रयोगातून मिळणारी माहिती आणि ‘ई-पीक पाहणी’मध्ये शेतकऱ्याने नोंदवलेली माहिती यांची सांगड घातली जाईल.
यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील गोष्टींची काळजी घेणे गरजेचे आहे:
- पिकाची अचूक नोंद: ज्या पिकाचा विमा काढला आहे, त्याच पिकाची नोंद ई-पीक पाहणीमध्ये करावी. जर नोंद चुकीची असेल, तर नुकसानभरपाई मिळण्यात अडचणी येऊ शकतात.
- योग्य ठिकाणाची नोंद: ‘ई-पीक पाहणी’ करताना जीपीएस (GPS) लोकेशन अचूक नोंदवले जाईल याची खात्री करा. तुमच्या शेताच्या योग्य जागेवरूनच फोटो आणि माहिती अपलोड करणे महत्त्वाचे आहे.
- वेळेत प्रक्रिया पूर्ण करा: शासनाने ई-पीक पाहणीसाठी ठरवून दिलेल्या मुदतीत ही प्रक्रिया पूर्ण करणे बंधनकारक आहे.
या नियमांमुळे, शेतकऱ्यांनी वेळेवर आणि योग्य प्रकारे ‘ई-पीक पाहणी’ करणे अनिवार्य झाले आहे. कृषी तज्ज्ञांच्या मते, हा बदल प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि सोपी बनवेल. मात्र, ज्या शेतकऱ्यांनी अद्याप ई-पीक पाहणी केलेली नाही, त्यांनी तात्काळ ही प्रक्रिया पूर्ण करावी, असे आवाहन प्रशासनाकडून करण्यात आले आहे.
